احكام شرعي
نماز و بيماران ( عبادت در بستر بيماري )
به طور كلي افراد بيمار از جهتي به سه قسم تقسيم مي شوند :
1- بيماران معمولي و كساني كه بطور سرپايي معالجه مي شوند و بيماري آنها هيچ مانع و مشكلي براي خواندن نماز و ساير عبادات ايجاد نخواهد كرد كه اين دسته افراد نماز خود را از نظر وقت ، رعايت قبله و طهارت و امثال آن مانند قبل از بيماري بجا مي آورند .
2- بيماران بد حال يا اورژانسي كه به هيچ عنوان قادر به انجام عبادات عملي و نماز نيستند مگر با ايماء و اشاره و گاهي ممكن است كساني باشند كه اصلا فاقد بعضي از شرايط كلي تكليف مانند عقل و قدرت باشند كه در اين صورت تكليف از آنان ساقط است قضاء هم بر آنان واجب نيست . مثل افرادي كه در وقت نماز در حال كماي مطلق به سر مي برند يا بيماران رواني سخت كه عقل و مشاعر آنان از كار افتاده است.
3- بيماراني كه جزء دسته اول و دوم نيستند ولي در مورد نماز و احكام نماز مانند طهارت ، قبله و امثال آن از احكام و مسائل خاصي برخوردار مي باشند .
طهارت :
نماز گزار هميشه بايد قبل از ورود به نماز به چند موضوع كه در ارتباط با صحت نماز است توجه نمايد ، آن موضوعات يا مسائل به عنوان مقدمات نماز محسوب مي شود كه عبارت است از : طهارت ، وقت ، قبله ، پوشش يا ستر ، مكان نماز گزار و غيره
طهارت به معني پاكي است و از شرايط اصلي و واقعي صحت نماز مي باشد كه بدون آن نماز تحقق پيدا نمي كند و صحيح نيست . نمازگزار بايد از هر جهت پاك باشد يعني علاوه بر پاكي دروني و باطني و بر طرف نمودن آلودگي هاي باطني مثل گناه و علاوه بر پاكيزگي ظاهري و رعايت نظافت و تميزي بدن و لباس و مكان نماز از دو نوع طهارت ديگر كه صحت نماز بستگي به آن دارد برخوردار باشد يعني : طهارت از خبث و طهارت از حدث .
الف – طهارت از خبث :
بدن و لباس نمازگزار بايد از هر نوع آلودگي و پليدي ظاهري مانند آلودگي به خون ، ادرار و ساير نجاسات كاملا پاك باشد كه در اصطلاح فقهي از آن به طهارت از خبث تعبير مي شود . البته مكان نماز گزار نيز مانند لباس كه داراي پنج شرط است ، پنج شرط مانند بي حركت بودن ، غصبي نبودن دارد كه يكي از آن شرايط پاك بودن جايي است كه پيشاني را بر آن مي گذارند كه : « اگر جاي پيشاني نجس باشد هر چند خشك هم باشد نماز باطل است و احتياط مستحب آن است كه مكان نمازگزار اصلا نجس نباشد و اگر نجس است به طوري تر نباشد كه رطوبت آن به بدن و لباس او برسد .
ب: طهارت از حدث
نمازگزار بايد علاوه بر پاكي بدن و لباس ، از هر نوع قذرات يا نجاست داخلي كه موجب وضو يا غسل مي شود نيز پاك باشد ( هر چيزي كه مانند ادرار ، مدفوع ، خواب و امثال اينها موجب وضو براي نماز مي شود ، در اصطلاح فقهي از آن به حدث اصغر تعبير مي شود و آنچه مانند احتلام و جنابت موجب غسل شود به آن حدث اكبرمي گويند ) بنابر اين نماز گزار بايد براي نماز با طهارت باشد يعني با وضو و تيمم و در صورت نياز با غسل باشد( طهارت خاص شرعي )
احكام پاك بودن لباس و بدن :
1- اگركسي عمدا با بدن يا لباس نجس نماز بخواند ، نمازش باطل است .
2-كسي كه نمي داند با بدن و لباس نجس نماز باطل است و بخواند ، نمازش باطل است .
3-اگر بواسطه ندانستن مسله چيزي را نداند نجس است و با آن نماز بخواند نمازش باطل است .
4-اگر فراموش كند بدن يا لباسش نجس است و در بين نماز يا بعد از آن يادش بيايد ، بايد نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته است ، قضا نمايد .
5- اگر نداند كه بدن يا لباسش نجس است و بعد از نماز بفهمد نجس بوده ، نماز اوصحيح است ولي احتياط مستحب آن است كه اگر وقت دارد دوباره آن نماز را بخواند .
6-كسي كه در پاك بودن بدن يا لباس خود شك دارد چنانچه نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه بدن يا لباسش نجس بوده ، نماز او صحيح است .
7-اگر لباس را آب بكشد و يقين كند كه پاك شده است و با آن نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد پاك نشده ، نمازش صحيح است .
8- خون بدن انسان يا حيوان حلال گوشت اگر چه در چند جاي بدن و لباس باشد در صورتيكه روي هم كمتر از درهم ( تقريبا به اندازه دو ريالي ) باشد نماز خواندن با آن اشكال ندارد البته اگر سر سوزني خون حيض باشد نماز باطل است .
9- اگر بدن يا لباس خوني نشود ولي بواسطه رسيدن به خون نجس شود ، اگر چه مقداري كه نجس شده كمتر از درهم باشد ، نمي شود با آن نماز خواند .
10- اگر خون روي لباسي كه آستر دارد بريزد و به آستر برسد و يا به آستر بريزد و روي لباس خوني شود ، بايد هر كدام را جدا حساب نمود پس اگر خون روي لباس و آستر كمتر از درهم باشد ، نماز با آن صحيح است .
11- اگر لباس هاي كوچك نماز گزار مانند عرق چين و جوراب كه نمي شود با آنها عورت را پوشاند نجس باشد ، چنانچه از مردار و حيوان حرام گوشت درست نشده باشد ، نماز با آن صحيح است و نيز اگر با انگشتري نجس نماز بخواند اشكال ندارد .
12- اگر در بدن يا لباس نمازگزار ، خون زخم يا جراحت يا دمل باشد ، چنانچه طوري است كه آب كشيدن بدن يا لباس يا عوض كردن لباس براي بيشتر مردم يا براي خصوص او سخت است ، تا وقتي كه زخم يا جراحت يا دمل خوب نشده است مي تواند با آن نماز بخواند و همچنين است اگر چركي كه با خون بيرون آمده يا دوايي كه روي زخم گذاشته اند و نجس شده در بدن يا لباس او باشد .
موارد شك در وضو :
در بين نماز
اگر در بين نماز شك كند كه وضو گرفته يا نه :
نماز او باطل است ( حكم وضعي )
بايد وضو بگيرد و نماز را بخواند ( تكليف )
بعد از نماز
1- شك كند كه وضو گرفته يا نه :
نماز او صحيح است .
ولي بايد براي نمازهاي بعدي وضو بگيرد .
2- شك كند كه :قبل از نماز ، وضوي او باطل شده يا بعد از نماز ، نمازي كه خوانده صحيح است .
3-كسي كه مي داند وضو گرفته و حدثي از او سر زده ( مثلا بول كرده ) اگر نداند كدام جلوتر بوده ، اگر بعد از نماز است بايد وضو بگيرد و بنا بر احتياط واجب نماز را كه خوانده دوباره بخواند .
قبل ازنماز
كسي كه شك دارد وضو گرفته يا نه ، بايد وضو بگيرد .-1
2-كسي كه شك دارد وضوي او باطل شده است يا نه ، بنا مي گذارد كه وضوي او باقي است . ولي اگر بعد از بول ، استبرا نكرده و وضو گرفته باشد و بعد از وضو رطوبتي از او بيرون آيد و نداند كه بول است يا چيز ديگري ، وضوي او باطل است .
3 - مي داند وضو گرفته و حدثي از او سر زده اما نمي داند كدام جلوتر بوده :چنانچه پيش از نماز است بايد وضو بگيرد و اگر در بين نماز است بايد نماز را بشكند و وضو بگيرد .و اگر بعد از نماز است حكم آن گفته شده است .
وضوي جبيره :
وضوي جبيره بر دو قسم است :
1- وضوي معمولي
2- وضوي جبيره اي
جبيره به چيزهايي گفته مي شود كه بر روي زخم ها ، جراحات ، چرك ها ، دمل ها ، شكستگي ها ، بريدگي ها قرار مي دهند مانند : تخته ، پارچه ، دارو ،گچ كه محل زخم و شكسته را مي بندند يا پانسمان مي كنند . جبيره در لغت از ماده جبر و به معناي كمك كردن مي باشد .
از اين رو به باندهاي گچي و غيره و انواع داروهايي كه مصارف جلدي دارند و به صورت لايه اي از دارو روي زخمها و جراحات قرار مي گيرند نيز جبيره مي گويند زيرا تمام وسائل فوق به عنوان كمك هاي موثر در امر درمان عضو مجروح يا شكسته ،كاربرد دارد . جبيره ممكن است در هر جائي از بدن وجود داشته باشد زيرا امكان وجود جراحت ، شكستگي يا زخم در هر نقطه از بدن وجود دارد اما در اينجا چيزي كه مورد بحث است ، تشخيص محل و موقعيت جراحت يا زخم در ارتباط با اعضاء وضو مي باشد ، ضمنا وضوي جبيره كه يك نوع وضوي خاص بوده و از احكام خاصي نيز برخوردار است منحصر به همين مقدار نيست بلكه اين عنوان يا تعبير ، نسبت به تمام مواردي كه به نحوي مانعي در اعضاء وضو ايجاد شده باشد اطلاق دارد .
موارد كلي وضوي جبيره :
1- جاي وضو ، زخم و امثال آن باشد اعم از اينكه آن زخم و غيره :
عامل دروني داشته باشد ( قروح )
يا عامل بيروني داشته باشد ( جروح )
2- جاي وضو چيزي ( اعم از نجاست و غير نجاست ) چسبيده باشد به طوري كه امكان برطرف نمودن آن نباشد يا بقدري مشقت داشته باشد كه غير قابل تحمل است .
3 - آب ضرر داشته باشد .
ضرر داشتن آب ( مثل اينكه قسمتي از دست مبتلا به نوعي بيماري روماتيسم باشد و آب براي آن ضرر داشته باشد ) در اعضاء وضو سه صورت دارد :
تمام اعضاء وضو ( تيمم جبيره اي )
تمام يك عضو وضو( تيمم جبيره اي )
بعضي از اعضاء وضو ( وضوي جبيره اي )
دستور وضوي جبيره
الف- روي زخم باز است
1- آب براي زخم ضرر ندارد ، بايد طبق معمول وضو گرفت .
2- آب ضرر دارد :
الف : ( جبيره در محل شستن ) زخم در صورت يا دستها است :
اطراف زخم را بشويد و اگر ممكن است دست روي زخم بكشد .
اطراف زخم را بشويد و اگر ممكن نيست پارچه پاكي روي آن بگذارد و روي پارچه را دست بكشد .
ب: ( جبيره در محل مسح ) زخم روي پاها يا جلوي سر باشد و نتواند مسح كند :
اگر مي تواند ، پارچه روي آن بگذارد و روي آن را مسح كند و تيمم هم بنمايد ( بنا بر احتياط واجب ) .
اگر نمي تواند پارچه پاكي روي آن بگذارد ، بايد به جاي وضو تيمم كند و بهتر است يك وضو بدون مسح هم بگيرد .
ب ) روي زخم بسته است
1- مي شود باز كرد :
الف- ضرر و زحمت ندارد :
بايد باز كند و وضو بگيرد ( وضوي معمولي )
ب - ضرر دارد :
در محل شستن ( صورت و دستها ) است چنانچه كشيدن دست تر ضرر ندارد ، و اجب است روي آن دست تر بكشد .
در محل مسح است بطوري كه همه جاي را فرا گرفته ، اگر جبيره پاك نيست پارچه پاكي روي آن بگذارد و بر آن مسح كند
مي تواند آب بكشد و رساندن آب زحمت و ضرر ندارد ، بايد آب بكشد و آب را به زخم برساند .
تيمم جبيره اي :
اگر پيشاني و پشت دست ها زخم است و پارچه يا چيز ديگري را كه بر آن بسته نمي تواند باز كند ، بايد دست را روي آن بكشد و نيز اگر كف دست زخم باشد و پارچه يا چيز ديگري را كه برآن بسته نتواند باز كند ، بايد دست را با همان پارچه به چيزي كه تيمم بر آن صحيح است بزند و به پيشاني و پشت دستها بكشد .
دستور تيمم :
در تيمم چهار چيز واجب است :
1- نيت
2- زدن كف دو دست با هم بر چيزي كه تيمم به آن صحيح است .
3- كشيدن كف هر دو دست به تمام پيشاني و دو طرف آن از جايي كه موي سر مي رويد ، تا ابرو ها و بالاي بيني و بنا بر احتياط واجب بايد دستها روي ابروها نيزكشيده شود .
4-كشيدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن كشيدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ .
توضيح : كسي كه وظيفه اش تيمم است ، بعد از نيت و تهيه سنگ يا خاك پاك ، در حاليكه دستها تا مچ و صورت از رستنگاه مو تا زير ابروها حتي الامكان پاك است و بدون آنكه مانعي از قبيل انگشتر ، چسب ، قير ، رنگ و امثال اينها در اعضاء تيمم باشد ، يكبار دست را روي سنگ زده و سپس تمامي كف دو دست را از بالاي پيشاني تا زير ابروها و وسط ابرو ها مي كشد و سپس كف دست چپ را به پشت دست راست و بعد هم كف دست راست را به پشت دست چپ مي كشد .
غسل جبيره اي
غسل جبيره اي نيز مانند وضوي جبيره اي است ( كه بايد روي جبيره را مسح كند و جاهاي خالي را بشويد ) ولي بايد آن را ترتيبي بجا آورند و اگر ارتماسي انجام دهند باطل است .
دستور غسل :